In mei 2018 herdenkt de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde dat 125 jaar geleden vrouwen werden toegelaten tot de Maatschappij. Al eerder waren er ereleden benoemd, zoals Geertruida Bosboom-Toussaint in 1870, maar in 1893 werden de eerste dertien talentvolle vrouwen ‘gewoon lid’. Om de paar weken kunt u op deze website een blog verwachten over memorabele momenten in de literaire vrouwengeschiedenis. Vijfentwintig talentvolle vrouwen met een belangwekkende inbreng in de letterkunde, taalkunde of geschiedenis krijgen zo een digitaal monument. Deze keer Petra Teunissen over Els Kloek:

Een triomf van het boek in een digitaal tijdperk

2003: Historica Els Kloek begint het Digitaal Vrouwenlexicon

Door Petra Teunissen

‘Iedere biografie van een vrouw is een bijdrage aan vrouwengeschiedenis, juist door de gebiografeerde de individualiteit te gunnen. Je komt simpelweg meer te weten, als je je op een individu richt’, zegt Els Kloek in 2012 in Trouw. Zij spreekt uit ervaring. Al sinds 2004 werkt zij aan het Digitale Vrouwenlexicon.

In de jaren zeventig komt het vak Vrouwengeschiedenis in de belangstelling. Els Kloek (1952) ziet zichzelf als een van ‘die vrouwenhistorici van het eerste uur’. Ze promoveert in 1990 bij de UvA op Wie hij zij, man of wijf. Vrouwengeschiedenis en de vroegmoderne tijd: drie Leidse studies en publiceert in 1981 Gezinshistorici over vrouwen. Ook schreef zij Vrouw des huizes. Een cultuurgeschiedenis van de Hollandse huisvrouw (2009) en Kenau & Magdalena. Vrouwen in de Tachtigjarige Oorlog (2014).

Sinds 2003 geeft ze leiding aan het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN). Het biografische naslagwerk is tegenwoordig ondergebracht bij het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis en biedt informatie over de opmerkelijkste vrouwen uit de geschiedenis van Nederland en zijn overzeese gebiedsdelen van de vroegste tijden tot nu. De korte biografische schetsen vertellen boeiende verhalen over vrouwen die ooit invloedrijk, beroemd of berucht waren, maar nu soms zo goed als vergeten zijn. Kloek vindt: ‘Als vrouwengeschiedenis een legitieme inhaalmanoeuvre is en vrouwen inderdaad een plaats in de geschiedenis moeten krijgen, dan hebben ze óók recht op individualiteit. Dat bracht me op het idee van een biografisch woordenboek van vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis: een project dat moest bijdragen tot wat meer gelijkheid in de geschiedschrijving.’

Na een pilot (oktober 2003 – december 2004) krijgt Kloek toestemming voor het omvangrijke project, dat wordt uitgevoerd met subsidies van onder andere NWO. Kloek is projectleider en redacteur 16de en 17de eeuw. In juli 2004 zijn de eerste 32 levensbeschrijvingen gereed. Op 26 november 2004 wordt in de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag de werkconferentie Duizend en één vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis georganiseerd waarin gericht een aantal vragen rond het schrijven van een biografisch woordenboek behandeld worden. Het team werkt, met honderden deskundigen, precies vijf jaar aan het Vrouwenlexicon en in 2010 staan er 1001 biografische lemmata van vrouwen die zijn geboren vóór 1850 in het DVN. Beroemde, beruchte, opmerkelijke, geliefde, slechte en invloedrijke vrouwen. Van koninginnen tot dienstmeisjes, van schrijfsters tot danseressen, van wetenschapsters tot politici. Vrijwel alle vrouwen in Dames in Data kregen ook een lemma. De biografieën zijn zowel bij wetenschappers en publicisten in trek als bij ‘gewone’ lezers. Het DVN-team blijft daarna betrokken bij de verdere ontwikkeling van het Biografisch Portaal – waarin het DVN ook integraal is opgenomen en dat Kloek mede heeft opgericht.

Vrouwenboek

Van meet af aan speelt de redactie van het Vrouwenlexicon met het idee om ook een boek te maken van al die bijeengebrachte kennis over vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis. Het lukt Kloek om een uitgever te vinden en de bekende boekontwerpster Irma Boom tekent voor de vormgeving van het naslagwerk. Een crowdfundingscampagne zorgt ervoor dat het boek, dat 1550 bladzijden telt waarvoor speciaal dundrukpapier is ontworpen, betaalbaar blijft. Particulieren en organisaties kunnen vrouwen ‘adopteren’. Op www.1001-vrouwen.nl/reeds-geadopteerd zijn ontroerende, inspirerende, persoonlijke motivaties te lezen van alle meters en peters. Het boek is overigens geen kopie van het Vrouwenlexicon. Er worden namelijk ook biografieën opgenomen van vrouwen die na 1850 zijn geboren, waardoor 250 biografietjes uit het Vrouwenlexicon ‘sneuvelen’, maar natuurlijk nog wel digitaal beschikbaar zijn. Het resultaat is een monumentaal naslagwerk, dat leest als een spannende dwarsdoorsnede van duizend jaar Nederlandse geschiedenis. Het boek krijgt een goede pers en verkoopt vlot: 16.000 exemplaren in één jaar tijd. Kloek verklaart het succes onder meer uit het feit dat het ‘een niet-verplichtend boek [is] waarmee mensen zelf aan de slag kunnen […] Het zijn geen rolmodellen, en dat is bevrijdend. Ook kunnen de lezers zelf allemaal dwarsverbanden leggen of patronen ontdekken.’ Op 8 oktober 2016 wordt bekend dat 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis is verkozen tot ‘Het beste geschiedenisboek aller tijden’. Frans Smits, hoofdredacteur van Historisch Nieuwsblad, dat de verkiezing organiseert, stelt onomwonden: ‘Vrouwen waren altijd ondergesneeuwd, maar nu niet meer’.

Deel twee

Na publicatie van 1001 Vrouwen komen er talloze suggesties binnen van ontbrekende vrouwen uit de meer eigentijdse geschiedenis. Ook deze vrouwen verdienen een biografie, vinden Kloek en haar team. Zij gaan aan de slag met het vervolg 1001 vrouwen in de 20ste eeuw. Tussen begin 2015 en december 2017 worden 724 lemmata geproduceerd, meer dan twintig per maand, en wordt het magische getal van duizend (en één) biografieën gehaald. Veel auteurs werken kosteloos mee aan het naslagwerk, maar het blijft een duur project. Op 19 september 2017 is er een tweede fundraisingparty: ‘1001 vrouwen in De Rode Hoed’. De vrolijke avond brengt voldoende geld op om publicatie te garanderen. Het boek zal op 3 oktober 2018 verschijnen: gelijktijdig is er dan een tentoonstelling bij het Amsterdam Museum. Op de site vrouwenlexicon.nl zijn de lemmata al te lezen.

Els Kloek noemt zich ondertussen ‘onderneemster in geschiedenis’. Ze denkt alweer na over een nieuw project: moet Nederland niet ook een National Portrait Gallery (fysiek, virtueel of allebei) hebben? Want Nederland heeft een eerbiedwaardige traditie op dit vlak, en bovendien laat de geschiedenis van een land zich het best vertellen aan de hand van de levensverhalen.

Verder lezen

Over de ontwikkeling van het Digitaal Vrouwenlexicon is informatie te vinden in het nieuwsbriefarchief op www.vrouwenlexicon.nl. Zie verder: Joke Corporaal. ‘Een puzzel van duizend-en-één stukjes. Historica Els Kloek over 1001 Vrouwen en over haar nieuwe boek Kenau en Magdalena.’ In: Tijdschrift voor Biografie, voorjaar 2014. Els Kloek en Anna de Haas, ‘Een stoet van vrouwen. Het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland (DVN), van de vroegste tijden tot circa 1850’. In: Jaarboek voor vrouwengeschiedenis 25 (2005).

Monique Kooijmans maakte de foto in De Rode Hoed.